Ancient History of India MCQ: Top 20 प्रश्नांची उत्तरे आणि त्याचे स्पष्टीकरण

प्रश्न १. खालीलपैकी कोणत्या ठिकाणी बुद्धाना ज्ञान प्राप्ती झाली?

पर्याय :

 १) कुशीनगर

 २) सारनाथ

 ३) लुंबिनी 

 ४) बोधगया

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) बोधगया

स्पष्टीकरण:

• बोधगया नावाच्या ठिकाणी बुद्धांना  ज्ञानप्राप्ती झाली.  
• बोधगया हे ठिकाण भारताच्या बिहार राज्यात आहे.
• बुद्ध हे गौतम बुद्ध म्हणून ओळखले जातात.  त्यांनी बौद्ध धर्माची स्थापना केली.
• ज्ञानप्राप्तीनंतर बुद्धांनी सारनाथ मध्ये पहिला उपदेश केला.या घटनेला ‘धर्मचक्रप्रवर्तन’ म्हणून ओळखली जाते.
• गौतम बुद्धांचा जन्म इ.स.पूर्व ५६३ मध्ये झाला. त्यांचा जन्म नेपाळमधील लुंबिनी (कपिलवस्तु) येथे झाला.
• इ.स.पूर्व ४८३ मध्ये गौतम बुद्ध (महापरिनिर्वाण) यांचा मृत्यू. याचा जन्म कुशीनगर (उत्तर प्रदेश) येथे झाला

प्रश्न २. खालीलपैकी कोणाला शस्त्रक्रियेचे जनक म्हणून ओळखले जाते?

पर्याय :

 १) चाणक्य

 २) सुश्रुत

 ३) अमर सिंग

 ४) चरक

उत्तर पर्याय क्रमांक: २) सुश्रुत

स्पष्टीकरण:

• सुश्रुत हे शस्त्रक्रियेचे जनक म्हणून ओळखले जातात
• सुश्रुत हा ‘सुश्रुत संहिता’चा प्रवर्तक मानला जातो.
• सुश्रुताचे आचार्य धन्वंतरी होते. त्यांनी सुश्रुतने आयुर्वेदाबरोबरच शस्त्रक्रिया क्षेत्रातही काम केले.  
• सुश्रुत हे प्राचीन काळातील महान सर्जन होते
•  चरक यांनी आयुर्वेदाचा प्रसिद्ध ग्रंथ ‘चरक संहिता’ लिहिला.

प्रश्न ३. बौद्ध धर्मातील ‘अभय मुद्रा’ चा अर्थ काय आहे?

पर्याय :

१) वाईटापासून संरक्षण

२) ज्ञान

 ३) धैर्याने 

 ४) प्रचार

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) प्रचार

स्पष्टीकरण:

• बौद्ध धर्मात ‘अभय मुद्रा’ म्हणजे निर्भयता.  
• अभय मुद्रा ही सर्वात जुन्या चलनांपैकी एक आहे.  
• अभय मुद्रा सुरक्षाची भावना प्रतिबिंबित करते.  अभय मुद्रामध्ये, उजवा हातावरच्या दिशेने वळलेला असतो आणि तळहाता बाहेरच्या दिशेने दाखवतो.

प्रश्न ४. विनय आणि सुत्तपिटक हे कोणाच्या शिकवणीचे संकलन आहे?

पर्याय :

१) गौतम बुद्ध 

 २) महावीर जैन

 ३) ऋषभदेव 

 ४) गुरु गोविंद सिंग

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) गौतम बुद्ध

स्पष्टीकरण:

•  गौतम बुद्धाच्या शिकवणीचे विनया आणि सुत्तपिटक संकलन आहे.
• बौद्ध धर्माचा पवित्र ग्रंथ “त्रिपिटक” हा आहे.
• त्रिपिटकाची भाषा ‘पाली’ आहे.
•  गौतम बुद्धांची त्रिपिटका पुढीलप्रमाणे- (सुत्त पिटक, विनय पिटक, अभिधम्म पिटक)

प्रश्न ५.स्तूप का बांधले गेले?

पर्याय :

 १) धार्मिक सभा घेणे 

 २) पवित्र स्मरणिका ठेवणे

 ३) बुद्धाची उपासना करणे

 ४) बौद्ध ग्रंथ ठेवणे

उत्तर पर्याय क्रमांक:  २) पवित्र स्मरणिका ठेवणे

स्पष्टीकरण:

• पवित्र अवशेष ठेवण्यासाठी स्तूप बांधले गेले.
• स्तूप हा शब्द पाली आणि संस्कृत भाषेतून आला आहे.त्याचा अर्थ ढिगारा असा आहे.
• स्तूप हा एखाद्या व्यक्तीच्या अंत्यसंस्काराच्या चिता,थडगे किंवा अवशेषांचे स्मारक म्हणून बांधलेला अर्धवर्तुळाकार ढिगारा आहे.
• बौद्ध काळात स्तूप विशेषतः प्रसिद्ध झाले.  स्तूपाचा पहिला उल्लेख ऋग्वेदात आढळतो.

प्रश्न ६. बौद्ध चिन्ह ‘धर्मचक्र’ काय दर्शवते?

पर्याय :

 १) पहिले प्रवचन

 २) शेवटचा उपदेश

 ३) जन्म

 ४) मृत्यू

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) पहिले प्रवचन

स्पष्टीकरण:

• बौद्ध चिन्ह ‘धर्मचक्र’ हे पहिल्या उपदेशाचे प्रतिनिधित्व करते.
•  गौतम बुद्धांनी सारनाथमध्ये ज्ञानप्राप्तीनंतर पहिला उपदेश केला.  ही घटना ‘धर्मचक्र प्रवर्तन’ म्हणून ओळखली जाते.
• गौतम बुद्धांनी शेवटचा उपदेश “कुशीनगर” येथे दिला.
•  गौतम बुद्धांच्या जन्माचे प्रतीक म्हणजे ‘कमळ आणि ‘वळू’.

• स्तुप’ हे गौतम बुद्धांच्या मृत्यूचे (महापरिनिर्वाण) प्रतीक आहे.

प्रश्न ७. एलोरा गुहांमध्ये पद्मपाणी बोधिसत्वाच्या प्रतिमा कोठे आढळतात

पर्याय :

 १) वाघाच्या गुहांमध्ये

 २) बदामीच्या गुहांमध्ये

 ३) अजिंठ्याच्या लेण्यांमध्ये

 ४) एलोराच्या गुहांमध्ये

उत्तर पर्याय क्रमांक: ३) अजिंठ्याच्या लेण्यांमध्ये

स्पष्टीकरण:

• अजिंठा लेण्यांमध्ये पद्मपाणी बोधिसत्वाच्या प्रतिमा सापडल्या आहेत.
• पद्मपाणी बोधिसत्वाची प्रतिमा अजिंठ्याच्या लेणी क्रमांक एक (१) मध्ये चित्रित करण्यात आली आहे.
• अजिंठा लेणी औरंगाबाद (महाराष्ट्र) येथे आहेत

प्रश्न ८. राष्ट्रकूट वंशाचे राजेशाही चिन्ह काय होते?  

पर्याय :

१) वडील

 २) सिंह

 ३) हत्ती

 ४) गोल्डन ईगल (गरुड)

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) गोल्डन ईगल (गरुड)

स्पष्टीकरण:

• राष्ट्रकूट वंशाचे राजेशाही चिन्ह सुवर्ण गोल्डन ईगल (गरुड) होते.
• राष्ट्रकूट वंशाचा संस्थापक दंतिदुर्ग पहिला होता.
• राष्ट्रकूट घराण्याची राजधानी मन्याखेत होती.  एलोराचे गुहेतील मंदिर राष्ट्रकूट राजवटीत बांधले गेले. हे त्यांच्या शासन काळात झाले

प्रश्न ९. शिलालेखांच्या अभ्यासाला म्हणतात?

पर्याय :

 १) पर्यावरणशास्त्र

 २) समाजशास्त्र

 ३) जलविज्ञान

 ४) एपिग्राफी

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) एपिग्राफी

स्पष्टीकरण:

•  शिलालेखांच्या अभ्यासाला एपिग्राफी म्हणतात.
• शिलालेखाला एपिग्राफी देखील म्हणतात.
• शिलालेख प्राचीन काळात घडलेल्या घटना आणि त्यांचे परिणाम यांचे वर्णन करतात.
• संबंधित व्यक्तींची माहिती मिळवण्याचा हा एक प्रमुख स्रोत आहे.

प्रश्न १०.खालीलपैकी कोणते मानवी क्रियाकलाप आणि सभ्यता प्रागैतिहासिक कालखंडाची योग्य कालगणना कोणती?

पर्याय :

 १) पुरापाषाण, मध्य दगड, निओलिथिक

 २) निओलिथिक, मिडल स्टोन,पॅलेओलिथिक

 ३) धातू युग कालावधी, मध्य पाषाण युग, पॅलेओलिथिक कालावधी

 ४) मध्य पाषाणयुग, निओलिथिक, पॅलेओलिथिक

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) पुरापाषाण, मध्य दगड, निओलिथिक

स्पष्टीकरण:

•  मानवी क्रियाकलाप आणि सभ्यतेचा अचूक कालक्रम खालीलप्रमाणे आहे:
•  प्रागैतिहासिक काळाला पाषाणयुग असेही म्हणतात.
• पुरापाषाण, मध्य पाषाण युग, निओलिथिक कालखंड नावाने देखील ओळखले जाते.

प्रश्न ११. खालीलपैकी कोणता प्राणी हडप्पा संस्कृती मध्ये अनेकदा दिसला गेलाय?

पर्याय :

१) बैल

 २) कोल्हा

 ३) सिंह

 ४) हरिण

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) बैल

स्पष्टीकरण:

• हडप्पा संस्कृतीच्या सीलवर बैल अनेकदा दिसला.
• बैलांशिवाय वाघ, गेंडा, हत्ती, बकरी, हरीण, मेंढ्या इत्यादी प्राण्यांची चित्रेही हडप्पा संस्कृतीच्या शिक्कांवर दिसत होती.
• हडप्पा संस्कृतीच्या सीलचा आकार (त्रिकोनी,आयताकृती, वर्तुळाकार आणि चौरस  ही होता).

प्रश्न १२. खालीलपैकी कोणाला भारतीय नेपोलियन म्हणतात?

पर्याय :

 १) स्कंदगुप्त

 २) समुद्रगुप्त

 ३) चंद्रगुप्त दुसरा

 ४) पुलकेशीन दुसरा

उत्तर पर्याय क्रमांक: २) समुद्रगुप्त

स्पष्टीकरण:

• समुद्रगुप्त हा भारताचा नेपोलियन म्हणून ओळखला जातो.
• समुद्रगुप्त हा भारतातील महान शासकांपैकी एक होता. 
• समुद्रगुप्त हा चंद्रगुप्त पहिलाचा उत्तराधिकारी होता.
• सांस्कृतिक आणि राजकीय दृष्टिकोनातून समुद्रगुप्ताचा काळ हा गुप्त वंशाच्या साम्राज्याचा भरभराटीचा काळ मानला जातो.
• समुद्रगुप्ताच्या साम्राज्याची राजधानी पाटलीपुत्र होती. समुद्रगुप्ताने आपल्या साम्राज्याचा विस्तार करण्यासाठी दुहेरी धोरण स्वीकारले.
• प्रसिद्ध इतिहासकार ‘व्हिन्सेंट आर्थर स्मिथ’ समुद्रगुप्ताला भारताचा नेपोलियन म्हणतात.

प्रश्न १३.पल्लव वंशाचा संस्थापक कोण होता?

पर्याय :

 १) सिंह विष्णू

 २) काळा

३) नंदीवर्मन

 ४) महेंद्रवर्मन

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) सिंह विष्णू

स्पष्टीकरण:

• पल्लव वंशाचा संस्थापक लिओ विष्णू होता.
• पल्लव राजवंश हा दक्षिण भारतातील एक प्रसिद्ध राजवंश होता.
• पल्लव वंशाची राजधानी कांचीपुरम होती
• नंदीवर्मन आणि महेंद्रवर्मन हे पल्लव वंशाचे प्रमुख राज्यकर्ते होते.
• सिंह विष्णूला अवनी सिंह या नावानेही ओळखले जात होते.

प्रश्न १४. दिलवाडा मंदिर खालीलपैकी कोणत्या धर्माशी संबंधित आहे?

पर्याय :

१) ख्रिश्चन धर्म

 २) जैन धर्म

 ३) बौद्ध धर्म

 ४) हिंदू धर्म

उत्तर पर्याय क्रमांक: २) जैन धर्म

स्पष्टीकरण:

• दिलवाडा मंदिर जैन धर्माशी संबंधित आहे.
• दिलवारा मंदिर हे राजस्थान राज्यातील सिरोही जिल्ह्यात माउंट अबूवर आहे.
• दिलवाडा मंदिरे हा पाच मंदिरांचा समूह आहे.
• दिलवारा मंदिर अकराव्या ते तेराव्या शतकात बांधले गेले.
• चालुक्य राजवटीत दिलवारा मंदिर बांधले गेले.

प्रश्न१५.  खालीलपैकी कोणते बुद्धाच्या तत्त्वांशी संबंधित आहे?

पर्याय :

 १) अभिधम्म पिटक

२) दिव्यदान

 ३) विनयपिटक

४) सुत्तपिटक

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) अभिधम्म पिटक

स्पष्टीकरण:

• अभिधम्म पिटक बुद्धाच्या शिकवणुकीशी संबंधित आहे.
• अभिधम्म पिटक हे युद्धातील त्रिपिटकांपैकी एक आहे. अभिधम्म पिटक हा बुद्धाच्या शिकवणींचा व्यापक अभ्यासपूर्ण सारांश आणि विश्लेषण आहे. ते थेरवाद बौद्ध धर्माचा अविभाज्य भाग आहे.

प्रश्न १६. सिंधू संस्कृतीचे पहिले शोधलेले ठिकाण कोणते होते?

पर्याय :

 १) लोथल

 २) मोहेंजोदारो

 ३) कालीबंगन 

  ४) हडप्पा

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) हडप्पा

स्पष्टीकरण:

• सिंधू संस्कृतीचे पहिले शोधलेले ठिकाण हडप्पा होते.
• सन १९२१ मध्ये रायबहादूर दयाराम साहनी यांनी हडप्पा स्थळाचा शोध लावला.
• हडप्पा स्थळ “रावी” नदीच्या काठी वसलेले आहे.
• मोहेंजोदारो – त्याचा शाब्दिक अर्थ ‘मृतांचा ढिगारा’ असा आहे.  १९२२ मध्ये राखलदास बॅनर्जी यांनी मोहेंजोदारोचा शोध लावला होता.
• मोहेंजोदारोची जागा सिंधू नदीच्या काठावर वसलेली आहे.  लोथल लोथल साइटचा शोध १९५४ मध्ये डॉ. एस.  आर.  राव यांनी केले.
• लोबल हे सिंधू संस्कृतीचे महत्त्वाचे बंदर होते.लोथल हे ठिकाण भांगवा नदीच्या काठी वसलेले आहे.
• कालीबंगन कालीबंगन स्थळ अमलानंद घोष यांनी शोधले होते.कालीबंगनच्या जागेच्या उत्खननाचे श्रेय बी.के.  थापर आणि बी.बी. लाल यांच्याकडे जातो.कालीबंगन हे भगर नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

 प्रश्न १७. प्रसिद्ध उत्तरामेर शिलालेख कोणत्या राजवंशातील आहेत?

पर्याय :

१) पांड्या 

 २) पल्लव

 ३) चोल 

 ४) चालुक्य

उत्तर पर्याय क्रमांक: ३) चोल

स्पष्टीकरण:

• प्रसिद्ध उत्तरामेर शिलालेख चोल वंशातील आहे.
• चोल राजवंश हा दक्षिण भारतातील एक प्रमुख राजवंश होता.  
• या शिलालेखाद्वारे चोल काळातील ग्रामीण प्रशासन आणि करप्रणालीची माहिती मिळते.

प्रश्न १८.  सिंधू संस्कृतीच्या कोणत्या ठिकाणाहून जलाशयांचे पुरावे भेटलात का?  

पर्याय :

१) कालीबंगा

२) कोटडीजी

 ३) धोलाविरा

 ४) लोथल

उत्तर पर्याय क्रमांक: ३) धोलाविरा

स्पष्टीकरण:

• सिंधू संस्कृतीच्या धोलाविरा जागेवरून जलाशयांचे पुरावे सापडले आहेत.चौलाबौरा हे ठिकाण गुजरात राज्यात आहे.
• धोलाविरा स्थळाचा शोध इसवी सन (1967-68) मध्ये जे.पी.जोशी यांनी केले.  
• कालीबंगा : या जागेवरून नांगरलेल्या शेताचे पुरावे मिळाले आहे.हे ठिकाण राजस्थान राज्यात आहे.
• कोटवीजीच्या या जागेवरून पितळेची सपाट ब्लेड असलेली कुऱ्हाडीचा पुरावा सापडला आहे.  हे ठिकाण पाकिस्तानमध्ये आहे
• सिंध राज्यात स्थित आहे. या ठिकाणाहून तीन जोड्या समाधीचे लोथल पुरावे भेटले आहेत.  हे ठिकाण गुजरात राज्यात आहे.  

प्रश्न १९. कोणत्या भाषेत ‘मोहेंजोदारो’ या नावाचा अर्थ ‘मुद्द्यांचा ढिगारा’ आहे.

पर्याय :

१) पर्शियन 

२) हिंदी

३) उर्दू 

४) सिंधी

उत्तर पर्याय क्रमांक: ४) सिंधी

स्पष्टीकरण:

• ‘मोहेंजोदारो’ म्हणजे सिंधी भाषेत ‘मृतांचा टिळा’. मोहेंजोदारो हे सिंधू संस्कृतीचे सर्वात मोठे ठिकाण आहे असे मानले जाते.
• मोहेंजोदारोचे ठिकाण सिंध, पाकिस्तान उपस्थित राज्यात आहे.
• मोहेंजोदारो येथे मोठ्या स्नानगृहाचे अवशेष सापडले आहेत.
• मोहेंजोदारो हे सिंधू नदीच्या काठावर वसलेले आहे.

प्रश्न २०. प्राचीन काळी ‘अवध’ कोणत्या नावाने ओळखला जात होता?  

पर्याय :

• कोसल कोसल
• कौशांबी
• कपिलवस्तु
• काशी

उत्तर पर्याय क्रमांक: १) कोसल

स्पष्टीकरण:

• प्राचीन काळी अवध कोसल/कोसल म्हणून ओळखले जात असे ज्ञात होते.
• सहाव्या शतकात प्राचीन भारतात सोळा महाजनपदांचा उदय झाला.
• कोसल/कोसला हे सोळा महाजनपदांपैकी एक होते.  श्रावस्ती ही कोसल महाजनपदाची राजधानी होती